Een zuiver geweten is alles wat ik heb (en de wet)

Toen ik jonger was kon ik me het hoofd breken over de vraag of ik geen kampbeul had kunnen worden. Stel dat ik met mijn gedreven aard opgegroeid zou zijn in een fanatiek SS-gezin. Ben ik wel inherent goed of hangt het van de omstandigheden af? Kan ik absoluut zeker weten dat ik niet moreel totaal verwerpelijke dingen had kunnen doen of nog kan doen?

Het antwoord is nee. Die absolute zekerheid heb je niet. Toen had ik nog niet door dat mijn worsteling een symptoom was mijn dwangstoornis. Daarbij is immers sprake van een overmatig bewustzijn van wat er niet in orde kan zijn. In dit geval de mogelijkheid van schuld op je laden. Het is niet onwaar, maar het is niet efficiënt je er druk over te maken.

Van mening veranderen gaf me eenzelfde onaangenaam gevoel. Als je van mening kunt veranderen hoe kun je dan ooit zeker weten dat je huidige mening klopt? Ook hier is het antwoord weer: niet. Je zult met die onzekerheden moeten leven en erop vertrouwen, dat het meestal zo’n vaart niet zal lopen. Vertrouwen, of moet ik zeggen: in die illusie geloven? Het gaat immers ook vaak gruwelijk mis. Denk maar aan nazi-Duitsland. Zekerheid heb je niet, laat staan absolute. Zelfs niet over of je dood gaat. Dat is wel erg waarschijnlijk, maar je zult net zien. Alleen dat ik ervaar is boven alle twijfel verheven. Een smal fundament.

Op catechisatie* leerde ik dat zeker weten gevonden kan worden in het geloof. Dat vond ik direct kul. Daarvoor waren er te veel verschillende geloven. Toen ik mijn vader vroeg hoe je zeker kunt zijn dat jouw geloof goed was als mensen met een ander geloof dat ook denken, was zijn antwoord: ‘Omdat zij het fout hebben.’ Ik was zeer teleurgesteld.

Onzekerheid dus, maar aan verlammende twijfel heeft ook niemand wat. Dus ik handel wel, maar de angst fout te zitten zal me wel nooit helemaal verlaten. Ooit las ik: ware moraliteit is geen angst voor straf, maar enthousiasme voor het goede. Dat hielp, maar te veel geestdrift moet ook niet, want heilige overtuiging maakt veel kapot. De waarheid ligt in het midden, of misschien is beter te zeggen: pragmatisme ligt in het midden.

Met dit morele kompas probeer ik mijn weg te vinden in het leven en ook al jaren in het vraagstuk van euthanasie bij psychische aandoeningen. Ingaan op een verzoek is een grote verantwoordelijkheid, maar er niet op ingaan ook. Na het verschijnen van ons boek Laat me gaan kreeg mijn praktijk veel verzoeken van onvoorstelbaar lijdende mensen die gebruik wilden maken van de mogelijkheid die de euthanasiewet biedt, maar nergens terechtkonden. Het kwam lang niet altijd tot euthanasie, maar de afgelopen twee jaar in veertien keer wel. Dat is veel, maar ik werk hard, kon er heel veel tijd aan besteden en heb veel ervaring met en kennis van dit thema.

Dat betekent niet, dat ik niet twijfel. Ik heb er jaren voor nodig gehad om zover te komen of moet ik zeggen zo diep te zinken? Loop ik voor de troepen uit of ben ik de weg kwijt? Ik lig er wakker van. Ik vraag veel mensen advies en ik krijg ook spontaan veel feedback. Dat geeft echter geen uitsluitsel. Ik krijg veel steun en patiënten en naasten zijn me ontzettend dankbaar (doe ik het niet daarom?), maar ik krijg ook felle kritiek. En dan heb ik het er nog niet over dat ik ook nog twijfel wat de spirituele gevolgen zijn van euthanasie.

Maar je ontkomt niet aan een keus. Een verantwoordelijkheid die niemand weg kan nemen. Ik wil me niet vergelijken met Luther, die overigens mogelijk ook een dwangstoornis had, maar soms kan het wel zo voor me voelen. Hier sta ik. Ik kan niet anders. Geen euthanasie verlenen heeft óók ingrijpende gevolgen. Het enige wat ik kan doen is naar eer en geweten en met de grootste zorgvuldigheid handelen. Kan het fout zijn iemand die wilsbekwaam vraagt hem uit zijn lijden te verlossen euthanasie te verlenen, als aan de zorgvuldigheidseisen van de wet wordt voldaan? Juridisch niet, maar ethisch is het dus niet boven alle twijfel verheven. Het enige wat ik heb is een zuiver geweten (geloof ik).

* Godsdienstles vanuit de kerk